10 Ocak 2018 Çarşamba

Kitaptan Filme: Fareler ve İnsanlar

Amerikalı yazar John Steinbeck'in 1937 yılında yayınlanan kısa romanı/oyunudur. Büyük Bunalım sırasında çiftliklerde geçici işe girip para kazanan iki arkadaşın hikayesini anlatır. Birçok defa sinemaya uyarlanır, çeşitli ülkelerde okulda okutulması zorunlu kitaplar listesinde yer alır.

Aklı başında ve sorumluluk sahibi George, iri yarı güçlü ancak zeka yaşı düşük Lennie ile küçüklüklerinden beri dosttur. George başlarda Lennie ile dalga geçip şakalar yapar. Çocukken onun neredeyse boğulmasına neden olacakken son anda kurtarır ve Lennie'nin ona duyduğu minnet vicdanını sızlatır, aralarında masumiyet-sorumluluk ekseninde kopmaz bir dostluk başlar. George hayatlarını idame ettirir, Lennie gittikleri çiftliklerde beden gücü gerektiren işlerin altından başarıyla kalkar. Lennie'nin yumuşak şeylere dokunma takıntısı nedeniyle sürekli olarak yanlış anlaşılırlar ve başlarına dert açılır, bu nedenle sürekli gezerler. En son geldikleri çiftlikte, yeni bir çiftlik alma hayaliyle sakince çalışırken patronun aşağılık kompleksine sahip oğlu Curley ve Curley'nin tekinsiz karısı başlarına yine dert açacaktır. Okuru çarpıcı bir son bekler.

Steinbeck yüksek eğitim almış olmasına rağmen kendisi de çiftliklerde çalışır. Çalıştığı yerlerde insanları gözlemler. Fareler ve İnsanlar romanını yazarken oluşturduğu karakterler, gerçekte tanıdığı karakterlerin bir karışımıdır. Lennie karakteri ise tamamen gerçek bir karaktere dayanılarak yaratılır. Gerçek Lennie de çiftlikte bir cinayet işler, sonrasında akıl hastanesine yatırılır. Steinbeck cinayete canlı tanık olur. 

Kitapta sıkça bahsedilen köpekler, karakter bakımından Lennie'yi andırır. Candy'nin yaşlı köpeği ile Lennie'nin kaderleri aynı olacaktır. Sadakat, masumiyet bakımından Lennie ve köpekler arasındaki benzerlik kolayca görülebilir. 

Büyük Bunalım döneminde zor geçinen ve kendilerine ait evlerine sahip olma hayaliyle çalışmaya devam eden sıradan insanlar için hayat çekilmezdir. Bunu çekilir kılan tek şey, sağa sola yalpalanarak yürüdükleri yolda, tutunmaya çalışırken yanlarında birinin onlara destek çıkmasıdır. Tek kişinin kazandığı küçük miktardaki parayı tüketmesi daha kolayken dostlarla birleşerek kazanılan paralar üzerinde hayaller kurmak daha kolaydır. George ve Lennie yıllarca bir çiftlik satın alma hayaliyle çalışırlar. Kendi aralarında hayallerinden bahsettikleri bir gün Candy'nin onları duyması ve kendisini de aralarına kabul etmeleri durumunda birikmiş parasını vermeye hazır olduğunu söylemesiyle yıllardır iki kişi olarak kurdukları hayal üç kişilik bir hayale dönüşür ve ilk kez bu kadar yaklaşırlar. Gerçekçi planlar yapılır, herkes yarına umutla bakmaya başlar. Çok geçmeden bir darbeyle sarsılacaklardır ve kurdukları hayallerin başından beri uzak olduğunu kabul edip pes edeceklerdir.

Bu zorlayıcı ekonomik koşullar altında insanlar serttir. İşe yaramaz olanlara tahammül ve verilecek ekmek yoktur. Açlıkla mücadele eden insanlar uğradıkları haksızlıklar karşısında adaleti kendi başlarına ararlar. Güçlü güçsüzü yok eder. Romanda eril bir ego savaşının yol açtığı cinayetler normal bir şeymiş anlatılır. Aklı başında karakter George, dostu Lennie'nin hapse tıkılıp işkence çekmesi ve Curley tarafından katledilerek öldürülmesi ihtimallerinin ikisini de engellemek için, onu kendisi acısız bir şekilde öldürür. Öldürerek Lennie'yi kendince bu dünyadan korur. 

Bir uyarlama aslına ne kadar sadık olduğu, filmin başarısını belirleyen bir unsur mu?

Film ilk olarak 1939 yılında Lewis Milestone yönetmenliğinde sinemaya uyarlanır. Aslına neredeyse tıpatıp uygun olan bu versiyonda George Milton karakterini canlandıran Burgess Meredith ne yazık ki sönük bir karakter yaratır. Yüzünde gülümsemeyle tahammülsüzlük arasında bir ifadeyle başladığı filmi aynı ifadeyle kapatır. Lennie ile aralarındaki dostluk bağı tam olarak izleyiciye geçmez. Lennie de yeterince "yavaş" değildir, neredeyse tamamen normal davrandığı pek çok sahne vardır. Sadece repliklerle vermeye çalıştığı, mimiklerine yansıtmadığı "anormallik" hali yeterince güçlü değildir. Curley, karısı ve babasının yemek masasındaki sahnesi, Curley'nin karısının yalnızlığını şahane biçimde izleyiciye hissettirir, filmin en akılda kalıcı sahnelerindendir. Bir diğeri de Lennie'nin gücünü ölçmek için ona bir arabayı kaldırttıkları; Lennie'nin hem gücünü hem de George'a duyduğu sevgiyi gösteren, George'un tekerleğe asıldığı sahnedir. Kitapta, çiftliğin eski çalışanı Bill Tanner ile ilgili  yer alan kısım filmde yer almaz, filmin atladığı belki de tek noktadır. 

Tüm filmin olduğu gibi sinemaya aktarılması bu örnekte filmin başarılı olmasını sağlamaz. Etkisiz karakterler nedeniyle hikayenin duygusu tam olarak seyirciye yansımaz. O kadar ki filmin en etkileyici sahneleri, kitapta olmayıp filme eklenen yukarıdaki iki sahnedir. Curley'nin karısının yalnızlığı ve Lennie'nin George'a sadakati bu iki sahnede sinematik dilden faydalanarak etkili bir şekilde yansıtılır.

Film son olarak 1992 yılında, CSI serisinden tanıdığımız Gary Sinise yönetmenliğinde sinemaya uyarlanır. Lennie'yi John Malkovich canlandırırken George Milton'ı yönetmenin kendisi oynar. John Malkovich sinema uyarlamaları arasında en iyi Lennie karakterini yaratan oyuncudur. Karakterin masumiyetini, deliliğini, yavaşlığını, sevgi dolu oluşunu kusursuz biçimde canlandırır. Kendine özgü başarılı mimikleriyle seyirciye duyguyu vermeyi başarır. Gary Sinise de göz doyurucu bir performansla okurun kitapta oturtamadığı boşlukları doldurur, George karakterini tam olarak anlamamıza yardımcı olur. Lennie'ye ne zaman merhamet göstereceğinin ne zaman ona daha sert davranacağının dengesini mükemmel bir şekilde oturtmuş şekilde canlandırır. İlk uyarlama filminden farklı olarak, filmde aslında birtakım minik sapmalar söz konusu olsa da, yine aslına oldukça sadık bir film olduğu söylenebilir. Farklar şöyledir:

- Candy, yaşlı köpeği öldürüldükten sonra George'a "o köpeği kendim öldürmeliydim, başkalarına izin vermemeliydim" diyor. Kitapta böyle bir şey yok. Seyircinin son sahnede George'la empati kurması için yapılmış küçük bir manipülasyon. 
- Kitapta Lennie ve Crooks odada yalnızken Curley'nin karısı gelir ve onları küçümser tonla onlarla muhabbet eder. Filmde böyle bir şey yok. 
- Filmde Curley'nin karısı George'la sohbet etmeye çalıştıktan sonra yüz bulamayınca ağlayarak eve koşar. Kitapta yoktur. Curley'nin karısının yalnızlığını doğrulayan ve ona merhamet uyandıran bir sahnedir. Kitapta tamamen şeytan olarak gösterilen kadın karakter filmde biraz daha yumuşatılmış, daha gerçekçi bir forma sokulmuştur. 
- Kitapta Lennie, kadını herkes kasabaya indiğinde öldürür. Filmde herkes bahçede oynarken öldürür. 
- Kitapta Curley, karısının öldürüldüğünü gördükten sonra Lennie'nin peşine düşmeden önce George'a dönerek kendisiyle gelip gelmeyeceğini soruyordu. Filmde bu yok.

İlk filmin aksine aslına daha az sadık olmakla birlikte, çok daha etkileyici ve kitabın anlaşılmasına yardımcı olan bir uyarlamadır. Oyuncuların yeteneğiyle, mimiklerle, yerinde kullanılan vücut diliyle karakterlerin duygusu daha iyi geçer izleyiciye. 

Kısa zamanı olanlar ve biraz dram arayanlar için kitap ve 1992 uyarlaması tavsiyedir. 

7 yorum:

deeptone dedi ki...

heey yanda gördüüm. film quarterly. hep okurum bu dergiyi. amerikan kültür ve ingiliz kültür kütüphanelerinde olur. ilk defa gördüm bir blogda :) oh bol bol film dizi kitap. ne güzel bir blog sizinkiii :)

Kitaptan Filme dedi ki...

deeptone, çok teşekkürler, gel bol bol kitap film muhabbeti var burada :)
Dergiye bayılıyorum, uyarlamalarla ilgili çalışmaya başladığımda keşfetmiştim. Türkiye'de öğrenciler ve özellikle filologlar tarafından okunduğunu biliyordum, çok güzel gerçekten.

SevKoz dedi ki...

Blogunuzu çok sevdim... Benim gibi bir kitap tutkunu için süper hemen takibe alıyorum

Kitaptan Filme dedi ki...

Teşekkür ederim, hoş geldiniz :)

Adsız dedi ki...

Şimdi ben 8.sınıf öğrencisiyim türkçe dersinde fareler ve insanları okunak zorundayız filmini izlesem bi sıkıntı çıkarmı kitabı okumasam.

Unknown dedi ki...

“Candy, yaşlı köpeği öldürüldükten sonra George'a "o köpeği kendim öldürmeliydim, başkalarına izin vermemeliydim" diyor. Kitapta böyle bir şey yok.’’ Sel yayınları 20. Baskı 74. sayfa kitapta böyle bi sahne var. Saygılarımla.

Aycan dedi ki...

Kitabı az önce bitirdim ve iki düzeltme yapmak isterim hemen.
1-Kitapta Candy "köpeği kendim öldürmeliydim" diyor.
2- Kitapta Lennie kadını herkes bahçede nal çakma oyunu oynarken öldürüyor.
(3. Baskı Kasım 1994)
Emeğinize sağlık...